Grammàtica

10 Connectores

 


CONNECTORES CORDINANTES & SUBORDINANTES


CONNECTORES son los vocablos grammaticales que relaçonæn duæs oraçones ou dous términos pahecidos de la mesma oraçon.

Los CONNECTORES que relaçonæn términos ou oraçones d'idéntica funcçon grammatical tienen el nome de CORDINANTES. Comparai los dizires que vienen:

Nun ha hi por quien speren tiempu & marea.
Ascuîthei primeiro & fhalei últimu.

Denominæn-se SUBORDINANTES los CONNECTORES que connectæn duæs oraçones, de læs q'una determina ou completa la significaçon de la outra. Comparai:

Yeræn læs trés de la tarde quando aportei a læs sableiræs marinhæs.
Pedierun-mi que definier la hora.

Comprehende-se facilmente la differencia ente los CORDINANTES & los SUBORDINANTES quando se fhai comparança ente oraçones & construcçones de nomes.

Ansí n estæs phrases:

Studiar & trabayar. El studio & l trabayu.
Studiar ou trabayar. El studio ou l trabayu.

Vei-se que l CONNECTOR CORDINANTE nun s'altera a l camudar la construcçon, puœis connecta elementos independientes, stabliciendo ente sigo relaçones d'addiçon nel primer casu & d'egualdá ou d'alternancia nel segundu.

Ya næs que vienen:

Spuœis que studies, puœdes trabayar.
Tres el studio, el trabayu.

observa-se la dependencia l primer elemento de l segundo.

Nel cabeiru exemplo, in cuœntæs de la locuçon subordinativa (spuœis que), apaheç una preposiçon (tres) indicadora de la dependencia d'un términu de la oraçon d'outru.

LOCUÇONES CONNECTIVES


Cumo se tien visto inantea, ha hi innúmeros connectores que se configuræn cun la partícula que antecedida d'adverbios, preposiçones & participios: de magar que, inante(a)(s) que, ta que, sin que, dado que, visto que, &c.

Diremus tyamalæs LOCUÇONES CONNECTIVÆS.

CONNECTORES & LOCUÇONES CORDINANTES


Piden siempres ÉNCLISYS (a nun ser dir elhæs cun negaçon ou cun que). Stremaran-se los CORDINANTES ente:
  • ADDITIVOS, que valen de connexion simplemente de dous términos ou duæs oraçones d'idéntica funcçon. Son: & (i, ya, ye, y - variantes pseudophonéticæs na graphía tradicional), nin (= & non).
Leonor dîou la vuœlta & amoriou.
Nun y lo agradeç, nin y dá tampouco tiempu d'agradecey-lo.
  • ADVERSATIVOS, que connectæn dous términos ou duæs oraçones d'egual funcçon, acrecentando-yos, por ende, una idea de contraste. Ansí: ma(s) (+ negaçon), solo que, (im)pero, por en(de), in toda vía, cun todo, cun todo & cun elho, ente que, ente tanto, sí q'ansí, non obstante, ansí & todo, &c.:
Nun habíæ mũîthæs casæs, por en(de) sobrabæn grandæs eiríæs.
Nun fhaes ma(s) fhastidiar.
Apeteç-y cantar, solo que nun ha hi quien lu ascuîthar.
  • ALTERNATIVOS, que connectæn dous términos ou oraçones d'orientaçon distincta, indicando q'al realizase un fheithu, l outru nun se realiza. Son: ou (repetida ou non) &, quando repetidæs, quier...quier, bien...bien, se(y)a...se(y)a, nin...nin, &c.:
Ou nun comprehendíæ ou nun sentíæ lo que y dizíæn.
Nin miraba un lhibru, nin fhazíæ que lu miraba.
  • CONCLUSIVOS: que connectæn a la anterior una oraçon q'exprime conclusion, consequencia. Son: lhœw, pœis, por tanto, ergo, por consegiente, intos, por esso, a(n)sí(na), &c.:
Tenéi l arrogancia, puœis, de traduzimi esto n fhala comprehensible.
  • EXPLICATIVOS, que connectæn duæs oraçones, la segunda xhustificando la idea que contien la primeira. Son los CONNECTORES que, por, porque, puœis, por quanto, n exemplos cumo:
Vamus comer, Açucena, q'ando morriendo de fhame.
Nun vieno por nun tener cita.
Dormi acá, puœis quiero amosati læs miæs fhaziendæs.

Posiçon de los cordinantes


Los CORDINANTES mal apahecen a penæs oblrigatoriamente a l intamu oraçon; læs locuçones por ende (= non obstante), in toda vía, cun todo, ente tanto, ente que, sí q'ansí, &c. ye possible dir elhæs a l inicio de la oraçon ou tres un de los sous términos:

Ye ya de nœithe, sí q'ansí toda la nœithe se trabaya.
La eglresia yera vieya non obstante n sin valor architechtónicu.

Esta última phrase tamien podríæ enunciase:

La eglresia yera vieya n sin valor non obstante architechtónicu.
Puœis, quando ye CONNECTOR CONCLUSIVU, vien siempre postpuœstu a un términu de la oraçon a la que perteneç:
Yera, puœis, un home de character & fhoi, puœis, tamien un gran stylista.

Los CONCLUSIVOS lhœw, ergo, por tanto & por consegiente varíæn de posiçon, conforme l rythmu, la intonaçon, l harmonía de la phrase.


Valores particulares


Ciertos CORDINANTES son a assumir nel discursu matizes que varíæn significativamente a comuña cun la relaçon que adoptæn ente los miembros (pallabræs & oraçones) que se cordinæn.
&, por casu, ye a:
  • tener valor adversativu:
Tanto que tengo apprehendido & nun sei nada.
Yera un home feu & da fheitho picardiosu.
  • fronteiriçu, da quando, de l concessivu:
Tuœrço læs oreyæs & nun siento un solu son.
Fhui cumo læs herbæs, & nun spolhetei.
  • indicar una consequencia, una conclusion:
Un movemiento, & será home muœrtu.
Martso mañana, & vengo pol adîous.
  • expressar un fin;
Diba decora' la caxa & day-la a l primu.
  • tener valor consecutivu:
Sperei por outræs pallabræs. Nun læs houbo — & salí fhadiada.
Ando soñando, & nun quiero acordar.
  • introduzir una explicaçon emphática:
Nun sabe que quien afhilvana la tela sou you, & mũîtho que you.
Stabæn casadæs & mũîtho que bien casadæs.
  • iniciar phrasæs d'alta intensidá affectiva, de valor próximu a l de læs interiecçones:
& Los críticos! & los lectores! & la gloria! Sfhexzierun-lo todo.
  • facilita'l passu d'una idea a outra, inclusive non relacionadæs, quando vien repetido rhythmicamente n fórmulæs parallelísticæs q'imitæn a l que se y tyama stylu bíblicu:
& Miæ tierra se tyamará tierra de Xhafé, & la tuæ se tyamará de Sem.

CONNECTORES & LOCUÇONES SUBORDINANTES


Piden siempre PRÓCLISYS (ménos cun por). Son:
  1. CAUSALES (intamæn una oraçon subordinada denotadora de causa): por (+infinitivo), puœis, por tanto, cumo, una vez que, visto que, que, pol amor de &c.:
Continuei a scribir fábulæs, por decididamente venimi la inspiraçon.
Smolrecíæ, puœis nun andaba bien.
Cumo læs piernæs nun y respondíæn bien, baxaba pouco a la vilha.
  1. CONCESSIVOS (intamæn una oraçon subordinada q'admitte un fheithu contrariu a l acçon principal, solo que nun ye a impedila): magar (+infinitivo ou +connectivo) magar que, (a) inda que, a n que, mas que, a ménos que, que, nin que, &c.:
Nun sabrei nunca scribir bien, magar tentalo mas d'una vez.
Nin que la mataren confessaba.
  1. CONDICIONALES (intamæn una oraçon subordinada q'indica una hypóthesis ou una condiçon necessaria pol amor de realizase, ou non, el fheithu principal): si, (por, in) caso, mentræs (que), des que, a ménos que, a nun ser que, &c.:
Si aquel lo fhai, tamien los outros podíæn fhazelo.
La intervista ye pela tardiquina, caso nun se prefiera outru momento.
  1. FINALES (intamæn una oraçon subordinada q'indica la finalidá de la oraçon principal): pa que, pa (+infinitivo) por (+infinitivo), a fin (de) que, pol amor de, &c.
Nun valíæn solo læs fhuœrçæs p'amañase todo.
Afhalagou a l director por fhazey la gracia.
  1. TEMPORALES (intamæn una oraçon subordinada indicadora de circumstancia de tiempu): quando, in(den)antea, inante(s) que, de puœis de, spuœis de, lhœw de, ta que, siempre(s) que, dende que, mal (a ) (penes), de magar (que), ente que, de la que, a la que, mentræs que, ente que &c.:
Quando volvîu de la feîra, trouxo-y a la nenha un paxarin.
Siempre que suœño, deixo-me lhevar pol coraçon.
Tiu Cosme vivíæ cun la maî, de magar q'elha invildou.
Ente que mirabæn la television, la rapaza scapou.
  1. CONSECUTIVOS (intamæn una oraçon q'indica la consequencia de lo que se declarou na phrase anterior): que (combinada cun una de læs pallabræs tal, tanto, presentes ou latentes na oraçon anterior), de fhorma que, de maneira que, &c.:
El frío ye tanto que læs manœs se tornæn carambelo.
Wœy cul mal tiempu sigen trabayando, que ye una temeridá.
  1. COMPARATIVOS (intamæn una oraçon que cierra l segundu miembru d'una comparaçon, d'una confrontaçon): talque (tal@+que), qual (tres tal), cumo, ansí cumo, bien cumo, cumo si, que nin, &c.:
Mas que læs pallabræs, fhalabæn los fheithos.
Apahecîu, cumo si venier d'outru mundo, perdida & alhouriada.
Comîu-lo todo que nin muœrtu fhame
Volaba, talque un páxaru.
  1. INTEGRANTES (valen d'introducçon d'una oraçon que funcciona cumo SUBIECTU, COMPLEMENTO DIRECTO, COMPLEMENTO INDIRECTO, PREDICATIVO, COMPLEMENTO NOMINAL ou APPUŒSTU d'outra oraçon): que & si:
Nun sei si me visti, nun vou xhurar que me víæs.
Quando l verbo exprime una certeza, usa-se que:
Tengo certeza que y presto.
García dixo que sí, que diba volver.
Quando l verbo exprime incerteza, usa-se si. Por casu:
  • Una dulda:
Nun se sabíæ si se mancaræ elhi ou si mancaræ daquien.
  • N una interrogaçon indirecta:
Nun sei si tenrá sinhalrdá, nun sei si pensará n min.
Intrugo a Dîous si vivo indagora, si suœño ou stou ya acordada.

Connectores conformantes & proporcionales


Los CONFORMANTES intamæn una oraçon subordinada q'exprime la conformidá d'un pensamiento cul de la oraçon principal. Son: conforme, cumo (=conforme), segun, consonante, &c.:

El son, conforme la direcçon de l aire, approximaba-se ou martsaba.
Cumo diba diziendo, el sou raciocinio nun tien xacíu.
Cada un teníæ razon lhevando la vida consonante la personalidá suæ.
Houbo, segun se tien ditho, movemientos equívocos.

Los PROPORCIONALES intamæn una oraçon subordinada que amenta un fheithu que se realizou ou a piques de realizase a l in par de l de la oraçon principal. Son: a medida que, ente que, ente mas...mas m(i)entræs que, ente mas...mas, quanto mas...mas, quanto mas...tanto mas, quanto mas...ménos, &c.:

Mas adelantrabæn, mas dibæn caltriando nel coraçon de la galerna.
Ente mas s'alça, mas afhonda.

Polissemia connectiva


Delhos connectores subordinantes (que, cumo, por (+inf.), si, &c.) son a pertenecer a mas d'una classe. Siendo ansí, el sou valor condiciona-lu l contextu unde s'inxertæn, non exentu siempre d'ambiguidahes, puœis ha hi circumstanciæs fronteiriçæs: condiçon de la concession, fin de la consequencia, &c.


Períphrases connectoræs


Ha hi mũîthos nexos, que proceden de preposiçones, q'intamæn oraçones & q'acquieren valor de connector, magar que nun tienen fhorma tala, a l addicionase a una fhorma non personal de l verbo. A estæs construcçones tyamaræ-se-yos períphrases connectoræs. Por exemplo:

Cun + inf. = magar + infinitivu: Cun ser tan bonu, nun aprobou = Magar ser tan bonu...

Pa / por + inf. = Pa que + fhorma personal verbo: Dîou-yos perræs por / pa compralo = Dîou-yos perræs pa que lo compraren.

In + gërundio = quando + fhorma personal verbo: In veniendo, avisæs-me. = Quando vengas, avisæs-me intos.


No comments:

Post a Comment